Më 26 tetor 2022, pesë shkolla të mesme në Shkup u evakuuan pasi mësimi u ndërpre nga një njoftim anonim për bombë, i dërguar në adresat zyrtare elektronike të shkollave. Këto ishin njoftimet e para të rreme që tronditën nxënësit dhe mësimdhënësit, të dërguara përmes e-mail-eve me përmbajtje shqetësuese, të cilat shkaktuan panik të plotë në publik.
Ky ishte dita e parë kur “shpërthyen” bombat, por aq fuqishëm sa nxënësit evakuoheshin çdo ditë dhe prisnin para shkollave që ekipet e Ministrisë së Punëve të Brendshme të kryenin kontrolle, për t’u konfirmuar në fund se njoftimet ishin të rreme. Por, me çfarë qëllimi?
Në atë periudhë, për vetëm disa muaj, pati 905 njoftime për bomba të rreme, prej të cilave 876 në shkolla fillore dhe të mesme. Fëmijët dhe prindërit ishin çdo ditë në ankth dhe stres, ndërsa nxënësit pjesën më të madhe të vitit shkollor e kaluan më shumë jashtë sesa në bankat e shkollës.
“Sa herë që arrija në punë, isha vazhdimisht e shqetësuar nëse do të më telefononin dhe nëse fëmijët do të frikësoheshin sërish e do të qëndronin jashtë shkollës derisa të bëheshin kontrollet. E gjithë kjo zgjaste disa orë dhe realisht duhej të shkonim në shtëpi. Në punë më krijonin probleme – kush të kupton e kush të liron, ndërsa në disa shkolla kjo u bë përditshmëri. Fëmija im ishte çdo ditë i frikësuar”, tregon për “Fokus” 46-vjeçarja K.M., nënë e një nxënësi në shkollën fillore “Blazhe Koneski”.
Për ditë të tëra, publiku u shqetësua nga njoftimet për bomba në shkolla, institucione, qendra tregtare dhe ndërtesa banimi. Në atë periudhë kryeministër ishte Dimitar Kovaçevski nga LSDM, ndërsa ministër i Punëve të Brendshme Oliver Spasovski.
Të dy këmbëngulnin se bëhej fjalë për luftë hibride, me qëllim destabilizimin e shtetit. Nxënësit hynin e dilnin nga mësimi, ndërsa Ministria e Arsimit për muaj të tërë kërkonte mënyra për të kompensuar mësimin e humbur.
Numri më i madh i njoftimeve të rreme ndodhi në shkurt 2023 – plot 439, pra vetëm pesë ditë pune në javë pa njoftim për bombë. Në nëntor 2022 pati 30 njoftime, në dhjetor 272, ndërsa më 1 mars u arrit rekord – plot 120 shkolla dhe institucione të tjera morën për një ditë njoftime të rreme për bomba. Të nesërmen, më 2 mars, pati 30 njoftime, e më pas, sipas protokolleve të miratuara, publiku nuk u informua më për këtë çështje.
Në vitin 2023, në Beograd u raportuan mbi 2.000 njoftime të rreme për bomba, ndërsa Shkupi ndaloi numërimin në 960. Deri më sot nuk ka përgjigje – kush dhe pse i dërgonte këto njoftime të rreme?
Në periudhën nga 26 tetori 2022 deri më 2 mars 2023, nga 76 adresa e-mail janë dërguar njoftime të rreme në 544 shkolla fillore, 332 shkolla të mesme dhe 42 institucione të tjera, duke përfshirë gjithsej 918 lokacione në territorin e Maqedonisë, njoftoi atëherë MPB. Në prill, ministri Spasovski përmendi mbi 950 njoftime të rreme, për të saktësuar më pas 964 raste.
Ai rikujtoi se në atë periudhë, pas serisë së njoftimeve të rreme, u formua një ekip operacional në kuadër të Qeverisë, ku u përfshinë të gjitha shërbimet e sigurisë, si dhe “të gjitha strukturat relevante me ekspertët e tyre, me të cilët praktikisht u shkëmbyen të gjitha të dhënat dhe informacionet dhe u gjetën zgjidhje përkatëse”.
KËRCËNIME HIBRIDE
“Fokus” kontaktoi ish-ministrin e Brendshëm për të shpjeguar se çfarë ndodhi në atë periudhë, çfarë u arrit të zbulohej dhe cila ishte prapavija.
“Njoftimet e rreme për bomba në institucione publike dhe objekte private ishin një fenomen që ndodhte në të gjithë rajonin, Evropën dhe botën. Në Maqedoni u intensifikuan përmes njoftimeve elektronike dhe padyshim ishin kërcënime hibride ndaj shoqërisë maqedonase. Në të njëjtën periudhë pati raste të tilla edhe në Serbi, Mal të Zi, Bosnje dhe Hercegovinë, Gjermani. Kjo ndodhi pas anëtarësimit të Maqedonisë në NATO”, deklaroi Spasovski për “Fokus”.
Sipas tij, kërcënimet hibride u shndërruan në bazë për përplasje të përditshme politike.
“Për secilin rast u hap hetim dhe për disa raste u zbuluan autorët dhe ndaj tyre u zhvilluan procedura. Shumica e njoftimeve u dërguan përmes VPN-ve dhe në këto raste ishte e pamundur të zbulohej adresa IP e dërguesit. MPB ndërmori ndryshime në udhëzimet për veprim në raste të tilla, duke e përshtatur trajtimin e kërcënimeve elektronike me teknologjitë dhe metodat e reja”, shton Spasovski.
Ai thekson se thelbësore ishte vlerësimi i nivelit të kërcënimit dhe veprimi në përputhje me të.
“Ajo që i frymëzon autorët është publiciteti. Për rastet individuale që u zbuluan, u përcaktua arsyeja dhe u zhvilluan procedura. Për rastet e pazbuluara mund të supozojmë se janë gjeopolitike, politike, ekonomike apo kriminale”, thekson Spasovski.
E çuditshme është se e njëjta skemë u aplikua edhe në Mal të Zi dhe Bosnje dhe Hercegovinë, me mesazhe identike nga shumë adresa e-mail.
Ndryshimi i vetëm nga ajo kohë deri sot është vendimi për ndryshimin e protokolleve dhe ndalimin e informimit publik mbi këto raste.
Jemi në fund të vitit 2025, por as ky vit nuk kaloi pa njoftime të rreme për bomba. Në shkurt, vetëm brenda një ore, u dërguan mbi 240 njoftime të tilla.
“Nuk ka nevojë për panik. Qytetarët, prindërit dhe mësimdhënësit duhet të jenë të qetë. Bëhet fjalë për njoftime të rreme. Janë mbi 240 njoftime. Policia reagoi me përgjegjësi, shpejt dhe pa ngritur panik. U kryen kontrolle sipas protokollit dhe gjithandej u konstatua se bëhej fjalë për njoftime të rreme”, deklaroi atëherë Janjev.
POROSITËS DHE EKZEKUTUESI
Nga e gjithë kjo “shpërthim” i njoftimeve të rreme, disa raste janë zbardhur, ku aktorët kryesorë kanë qenë të mitur.
Sipas buletinit policor, dy të mitur nga Shkupi dhe një nga Kavadari, dy prej të cilëve u ndoqën penalisht për terrorizëm, pasi përmes telefonave dhe laptopëve krijonin adresa të rreme elektronike dhe dërgonin mesazhe kërcënuese në shkolla.
Dy të mitur 14-vjeçarë nga Shkupi dërguan njoftime të rreme më 19 dhe 21 shkurt, nga telefonat e tyre. Pas hetimeve nga Sektori i Antiterrorizmit, identiteti i tyre u zbulua dhe ata u morën në pyetje në prani të prindërve dhe avokatëve. U sekuestruan dy telefona mobilë me kartela SIM.
Por, ende mbetet pa përgjigje pyetja nëse vërtet të miturit janë pas gjithë kësaj skeme.
Profesori i sigurisë Vladimir Pivovarov thotë se këta të mitur thjesht kanë dashur vëmendje.
“Njoftimet nga të miturit tregojnë se bëhet fjalë për persona që duan të jenë në qendër të vëmendjes, edhe pse e dinë se do të zbulohen shpejt”, tha ai.
Megjithatë, situata sot është më e qetë, pasi mosraportimi publik ka ulur panikun.
Por, cila është qëllimi kryesor i njoftimeve të rreme dhe cila është prapavija e tyre?
Pivovarov thekson se kulmi i këtyre njoftimeve ndodhi në ditën e vizitës së kryetares së Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, dhe se raste të ngjashme kishte edhe në rajon.
“Sipas analizave, ka porositës dhe ekzekutues. Ekzekutuesit janë persona të arsimuar mirë, që mund t’i dërgojnë njoftimet nga çdo cep i botës, gjë që e bën pothuajse të pamundur zbulimin”, thekson ai.
NUK KA SISTEM PËR PËRBALLJEN ME NDËRHYRJET E HUAJA DHE MANIPULIMIN E INFORMACIONIT
Ashtu siç Spasovski i quante kërcënime hibride, të njëjtin qëndrim sot mban edhe kryeministri aktual Hristijan Mickoski, ndonëse si opozitar më parë e mohonte këtë dhe fliste për dështim të sistemit.
Sot, megjithatë, ai mbron të njëjtin qëndrim si qeveria e mëparshme, edhe pse ekzistojnë deklaratat e tij të mëhershme në arkivë.
Kërcënimet hibride janë veprime që synojnë të dëmtojnë reputacionin, stabilitetin dhe funksionimin e individëve, institucioneve dhe shteteve, përmes kombinimit të mjeteve ushtarake dhe joushtarake: dezinformim, sulme kibernetike, presion ekonomik, etj.
Maqedonia, si anëtare e NATO-s, ka miratuar në vitin 2021 Strategjinë Kombëtare për ndërtimin e rezistencës ndaj kërcënimeve hibride, por zbatimi mbetet i dobët.
Sipas ekspertëve, në vend nuk ekziston sistem funksional për përballjen me ndërhyrjet e huaja dhe manipulimin e informacionit. Studimet tregojnë mungesë koordinimi institucional, mekanizma ligjorë jofunksionalë, hapësirë mediatike të brishtë dhe nivel të ulët të shkrim-leximit mediatik.
“Institucionet janë në nivel fillestar. Strategjia është më shumë akademike sesa operative. Shembull është sulmi ndaj Fondit të Shëndetësisë, ku u komprometuan të dhëna personale të qytetarëve”, deklaroi profesori Metodi Haxhi-Janev.
E gjithë kjo “eksplozion” i njoftimeve të rreme për bomba e vuri shtetin në një test serioz, për të cilin ende nuk ka zgjidhje.