Milingona e zezë e kopshtit (Lasius niger) ka mahnitur shkencëtarët me mënyrën e saj të zgjuar për t’u mbrojtur nga sëmundjet: ajo jo vetëm që ndryshon sjelljen për të shmangur përhapjen e infeksioneve, por ridekoron edhe të gjithë folenë për të krijuar barriera natyrore ndaj patogjenëve. Sipas një studimi të ri nga Anglia, i botuar në revistën prestigjioze Science, ky kombinim sjelljeje dhe ndryshimi strukturor e bën mbrojtjen e milingonave jashtëzakonisht efektive – një strategji që studiuesit e quajnë “imunitet arkitektonik”.

Ashtu si njerëzit që gjatë pandemive ndryshojnë zakonet dhe ambientet për të kufizuar kontaktet, edhe milingonat veprojnë në mënyrë të ngjashme. Gjatë shpërthimeve të sëmundjeve, ato modifikojnë strukturën e brendshme të foleve, duke zhvendosur zonat e ushqimit dhe pushimit nga “rrugët kryesore” ku qarkullojnë individët, për të parandaluar përhapjen e infeksioneve. Një ekip kërkimor i udhëhequr nga ekologjia e sjelljes Nathalie Stroeymeyt në Universitetin e Bristolit, demonstroi për herë të parë në mënyrë sistematike se milingona e zezë e kopshtit reagon në mënyrë aktive ndaj kërcënimeve mikrobike duke rindërtuar habitatin e vet.

Arkitektura e një kolonie milingonash është po aq komplekse sa struktura e një qyteti të vogël: dhjetëra dhoma janë të lidhura me qindra tunele. Kjo e bën jetën në koloni shumë efikase, por edhe të rrezikshme — sepse afërsia fizike e bën përhapjen e kërpudhave dhe sëmundjeve tepër të shpejtë. Për të ruajtur shëndetin e kolonisë, milingonat kanë zhvilluar një sërë mekanizmash të përbashkët që shkencëtarët i quajnë “imunitet social”.

Këtu përfshihen veprime si pastrimi i anëtarëve të kolonisë me sekrecione antimikrobike, trajtimi i plagëve, përdorimi i rrëshirave bimore me veti dezinfektuese dhe madje ushqimi me substanca natyrale si peroksidi i hidrogjenit për të luftuar kërpudhat. Disa specie izolojnë individët e infektuar, të cilët largohen vetë nga foleja për të mos rrezikuar pjesën tjetër të kolonisë — një formë e vetëizolimit që ngjan me sjelljen njerëzore gjatë epidemive.

Por Stroeymeyt dhe ekipi i saj zbuluan se milingonat shkojnë përtej higjienës: ato ndryshojnë vetë arkitekturën e kolonisë për të përforcuar efektin e mbrojtjes. Në laborator, studiuesit ndërtuan “fole eksperimentale” dhe ndanë kolonitë në dy grupe — një të shëndetshëm dhe një të ekspozuar ndaj sporeve kërpudhore. Me ndihmën e skanimit 3D, u monitorua zhvillimi i strukturës së foleve për gjashtë ditë. Rezultatet treguan disa ndryshime të qarta: hyrjet në folenë e milingonave u bënë më të rralla dhe më të largëta, tunelet u zgjatën, dhe dhomat u lidhën me rrugë më të gjata e më të ndërlikuara për të kufizuar kontaktet e drejtpërdrejta midis individëve.

Gjithashtu, zonat e ruajtjes së ushqimit dhe dhomat ku qëndrojnë larvat u zhvendosën më thellë në strukturë, duke u mbrojtur më mirë nga hyrjet e jashtme. Milingonat punonin me intensitet të shtuar për të ndërtuar pjesë të reja të foleve, duke zgjeruar hapësirat dhe ulur dendësinë e popullsisë brenda kolonisë.

Modelimet kompjuterike të bazuara në këto të dhëna konfirmuan se kombinimi i sjelljes mbrojtëse dhe ndryshimeve arkitekturore ul ndjeshëm përhapjen e infeksioneve. Vetëm ndryshimi i sjelljes ngadalësonte shpërndarjen e kërpudhave, por kur shoqërohej me riorganizimin e foleve, efekti mbrojtës bëhej maksimal.

Sipas Suzanne Foitzik, profesore e biologjisë evolucionare në Universitetin e Mainzit, ky është “rasti i parë ku vërehet qartë ndërveprimi i ndërlikuar midis sjelljes kolektive dhe ndërtimit fizik të habitatit”. Ajo thekson se rezultatet tregojnë sesi natyra ka zhvilluar zgjidhje të jashtëzakonshme për ruajtjen e shëndetit në komunitetet e organizuara.

Ndërkohë, studiuesit vërejnë se proceset e ndërtimit në kolonitë e milingonave nuk drejtohen nga ndonjë autoritet, si mbretëresha, por janë rezultat i ndërveprimeve të thjeshta mes individëve që perceptojnë sinjale kimike dhe veprojnë në mënyrë instinktive. Evolucioni, përmes përzgjedhjes natyrore, ka “programuar” këto reagime efikase në sjelljen e tyre, pa pasur nevojë për vendime të vetëdijshme.

Stroeymeyt thekson se zbulimet e tyre kanë rëndësi përtej botës së insekteve: “Nëse një koloni milingonash mund të përdorë arkitekturën për të frenuar një epidemi, ndoshta edhe njerëzit mund të mendojnë për mënyra më inteligjente të projektimit urban dhe organizimit hapësinor për t’u mbrojtur nga përhapja e sëmundjeve.”

Studimi sjell një paralelizëm të habitshëm mes shoqërive njerëzore dhe atyre të milingonave – ku distancimi social, higjiena dhe riorganizimi hapësinor nuk janë masa të imponuara, por strategji të natyrshme për mbijetesë. Në botën e milingonave, siç duket, evolucioni ka krijuar arkitektë dhe epidemiologë të lindur.